کارشناسی فرش

(بافت)-(طراحی)

صنایع دستی از کهن ترین رشته هایی است که در ایران پدید آمده و برخی از کاسه های سفالی دارای قدمتی برابر 8 هزار سال قبل از میلاد می باشد...

 این صنایع را برحسب ماده اولیه و اصلی به کار گرفته شده در محصولات که می تواند فلز، چوب، پشم، پنبه و یا ابریشم باشد و همچنین هنرهایی که با طراحی و رنگ، آب و خاک و شیشه سروکار دارد تقسیم بندی کرد و بدین ترتیب مجموعه ای متنوع و جذاب از صنایع دستی به وجود می آید که چشم هر بیننده ای را خیره می نماید. صنایع دستی ایرانی با پیشینیه ای قوی، ارزشمند و با قدمت خود تجلیگاه هنر هنرمندان بی نام و نشان در وسایل زندگی روزمره و انس آنها با هنر است.

با توجه به اهمیت این دست ساز بشری و اهمیت احیا و تقویت و هدایت این صنایع در آینده ایجاد مراکز دانشگاهی و مطالعاتی برای پرداختن علمی به این حوزه ضرورت امکان ناپذیر تلقی می شود. از این دوره، کارشناسی صنایع دستی به عنوان یکی از دوره های آموزش عالی با هدف تجهیز افراد، به دانش و تجربه عملی در زمینه صنایع دستی تأسیس گردید تا به احیا، تقویت و هدایت این حوزه ارزشمند در حال و آینده کمک نماید و از استادکاران و هنرمندان این رشته حمایت مادی و معنوی به عمل آید.
سازمان صنایع دستی ایران اخیراًً با اصلاح در بخشی از تشکیلات خود، حوزه جدیدی را تحت مسؤولیت خود به نام معاونت آموزش، توسعه، تحقیق، تعریف کرده و در این مدت کوتاه که از این تشکیلات می گذرد، تهیه برنامه کاری را سرلوحه کار خود قرار داده و یکی از محورهای عمده توجه به این برنامه بحث ارتباط با دانشگاه است. بعد از انقلاب، غالب بر 14 دانشگاه و مؤسسه عالی تأسیس شده که در رشته صنایع دستی، هنر و فرش تدریس می کنند. بنابراین در صدد است که چند کار روی آن انجام دهد یکی از این راهها این است که معاونان صنایع دستی را دعوت کرده و جلساتی داشته که مستمر و مرتب باشد. برای پیدا کردن راهکارهایی برای فارغ التحصیلان که از کار و حقوقی مرتب در طول زندگی خود برخوردار باشند و به دنبال اینکه سطح اشتغال را در آنها حفظ کنیم.
این رشته مستقیماً از گروه آزمایشی هنر منشعب می شود و دارای گرایشهای متعددی است و در برخی از دانشگاهها می توانند از سال دوم به بعد، رشته تخصصی خود را انتخاب و ادامه داده و در دیگر دانشگاهها دانشجویان در سال آخر، گرایش تخصصی خود را انتخاب کنند. این رشته در حال حاضر در مقطع کارشناسی ارائه و از 8 نیم سال تحصیلی تشکیل می شود. دانشجویان، مجموعه ای از واحدهای نظری و عملی را می گذرانند که بیشترین بخش آن در کارگاهها می گذرد که عبارتند از:
1- طراحی سنتی
2- رنگرزی
3- بافته
4- سفال
5- شیشه
6- چوب
7- قلم زنی
این مجموعه از دروس عملی در کنار دروس نظری که عبارتند از:
1.آشنایی با هنر در تاریخ
2.تحول صنایع دستی در جهان
3.مبانی هنرهای تجسمی
4.آشنایی با هنرهای دستی
5.مرمت و نگهداری آثار هنری که به صورت مکمل عمل میکنندو دانشجویان را برای ورود عملی به صنایع دستی آماده میسازند.

مصاحبه با استاد:

از نقطه نظر آقای مهندس بازغی که رشته وی کارشناسی فنی صنایع دستی است و در مجتمع دانشگاه هنر تحصیل کرده و برحسب علاقه این رشته را انتخاب نموده است، فارغ التحصیلان، توانسته اند در سالهای اخیر در نمایشگاه و ............ خود را به خوبی نشان دهند و همچنین رشته سفال، تحولات بالایی داشته است و وجهه هنری خود را در کشورهای مختلف نشان داده است. در زمینه طراحی و بافت انواع فرشهای دست بافت در مناطق مختلف آذربایجان و استان فارس هم توانسته تحولاتی در زمینه تنوع بافت و رنگ به وجود آورد و با توجه به دانش فنی و آکادمیک، به نحوی به تلفیقی همراه دانش سنتی که در زندگی روزمره ما وجود دارد برسد.
دانشجویان، تنگناها و نیازهای صنایع دستی را از طریق پایان نامه ها، پروژه ها و تحقیقات دانشجویی که انتخاب می کنند در حال بررسی قرار می دهند و این موضوعات را برای تحقیق انتخاب می کنند. اولین مورد کتابخانه مجهزی است که در دانشگاههای صنایع دستی وجود دارد که مورد خوبی برای تحقیق است و می توانند از متون کتابهای کتابخانه ها استفاده کنند و در تحقیقات میدانی می توانند از همکاریهای مدیریتهای صنایع دستی استانها استفاده کنند که اغلب شعبه و خدمات دارند که راحتتر بتوانند از صنعتگران و کارگاهها دیدن کنند.
دانش آموختگان این رشته با دارا بودن دانش و اطلاعات عمومی و اختصاصی از یکسو و کسب مهارتهای عملی از سوی دیگر، قادر خواهند بود در واحدهای دولتی و غیردولتی از جمله صنایع دستی ایران، اداره کل هنرهای سنتی، هنرستانهای مختلف، موزه ها و موزه های صنایع دستی و مردم شناسی و کارگاههای گوناگون تولید صنایع دستی در سراسر کشور، هنرهای سنتی که در احیای تقویت و معرفی و ارائه این صنایع کوشش می نمایند به فعالیت و ارائه خدمت بپردازند و ضمن تلاش در تولید آثار صنایع دستی اداره امور عمومی یا بخشهای کارگاهی یا تحقیقاتی این واحدها را توأم با ارائه فکر و خلاقیت بر عهده بگیرند. کار ارزشمند صنایع دستی از دیگر مشاغلی است که دانش آموختگان را قادر می سازد که با فراگرفتن روشهای جدید و نوین، آموخته های خویش را برای نسلهای آینده و آتی به کار بگیرند. 

کارشناسی فرش
(بافت)

فرش گره بافته و پرزداری که با کیفیت بسیار بالا نام قالی ایرانی را به خود اختصاص می دهد از دیگر زیراندازها تمایز کلی دارد. به رغم نبود اطلاعات دقیق از تاریخ بافت قالی، قدیمی ترین نمونه های یافت شده از قالی را به 2500 سال پیش باز می گردانند. ایرانیان این اعجوبه های ذوق هنری در زمینه تهیه فرش و قالی نیز هنر را با مهارت آمیختند و معجونی از ظرافت و زیبایی را در فرشهای بافته خودشان به تصویر کشیدند.
از این رهگذر، زیباترین قالیهای ایرانی از دوره صفویه به جا مانده و معروفترین قالی این دوره، قالی مقبره شیخ صفی در اردبیل است که در موزه لندن نگهداری می شود. از سوی دیگر باید توجه داشت که حفظ و بقای این رشته در گروی توجه کافی به مبانی علمی و نظری آن است. به همین خاطر ایجاد رشته دانشگاهی به عنوان کارشناس فرش با هدف تقویت فرهنگی ملی و بومی در بافت فرش، بالا بردن کیفیت بافت فرش و قانونمند نمودن روشهای آموزشی از جمله ارزشمندترین اقداماتی است که در زمینه این هنر ملی ایرانی به عمل آمده است.
حفاظت و نگهداری از هنر فرش بافی به عنوان صنعتی ایرانی نیازمند به کارگیری دقت در آموزش مسائل و مباحث این موزه در محیطهای دانشگاهی و علمی کشور است. تأسیس رشته کارشناسی فرش در پی آن است تا دانشجویان، با گذراندن مجموعه ای از دروس عمومی، پایه، اصلی و تخصصی، اطلاعات و مهارتهای لازم در خصوص امور مربوط به فرش به طور عام و بافت فرش به طور خاص را به دست آورند.
آشنایی با هنر در تاریخ، هنر در تمدن اسلامی، آشنایی با هنرهای سنتی ایران و تاریخ فرش، اطلاعات پایه ای در اختیار دانشجویان قرار می دهد. وجود دو بخش نظری و عملی در دروس اصلی این رشته، آمیزه ای از مسائل تئوری را در کنار کارگاههای عملی به دانشجویان ارائه می دهد.
زیبایی شناسی فرش ایرانی، بررسی روشها و ویژگیهای بافت قالی همراه با کارگاههای بافت گلیم، قالی و رفو و نگهداری آنها مهمترین دروس نظری و عملی این رشته به حساب می آیند.
رشته کارشناسی فرش در دانشگاه هنر تهران، اصفهان، کاشان، شهید باهنر کرمان، سیستان و بلوچستان و تبریز و در برخی از دانشگاههای غیرانتفاعی و آزاد ارائه می گردد.
مهمترین چیزی که در مورد فرش، باید اعلام کرد این است که این فرش چه تأثیراتی را در زندگی اقتصادی و اجتماعی و حتی فرهنگی کشور ایران دارد.
اولین چیزی که در فرش به نظر می رسد مسأله اشتغال دو میلیون نفر بافنده با احتساب خانواده آنها ده میلیون نفر است و می بینیم که حجم گسترده ای از کشورمان را تحت پوشش قرار می دهد.
مسأله دوم، درآمد ارزی است که فرش می تواند برای ما داشته باشد که در سال، حدوداً یک میلیارد دلار برای ما درآمد ارزی دارد.
مسأله سوم، مسأله توسعه روستایی و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرهاست، چرا که اگر شغلی داشته باشند مسلماً دیگر به شهرها مهاجرت نمی کنند.
مسأله چهارم: درآمد سرانه کل کشور می تواند افزایش پیدا کند به خصوص درآمد سرانه افرادی که یک مقدار وضع معاششان پایین تر است. پس می بینیم که می تواند درآمد کل جامعه را افزایش دهد علی الخصوص درآمد طبقات پایین تر جامعه را.

پس می بینیم که دانش آموخته این رشته می تواند خیلی تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم را در کشور ما داشته باشد. کسی که فرش را دوست دارد باید هم از نقاشی سررشته داشته باشد، هم از طراحی و رنگرزی و به تمام اینها که مربوط به فرش است باید علاقه داشته باشد. اگر اطلاعاتی هم ندارد علاقه داشته باشد.
پس اولین چیز، علاقه است. در ضمن توانایی جسمی هم می خواهد مثلاً کسی که فرش می بافد انگشتان قوی و تحت کنترل و خیلی خوبی داشته باشد؛ باید چشمان قوی داشته باشد؛ از نظر هوش و ذکاوت باید هوش بالایی داشته باشد؛ هوش بالا داشتن در این رشته بسیار مهم است.
دانش آموختگان رشته کارشناسی فرش با گذراندن واحدهای مختلف نظری و عملی و آشنایی با مبادی علمی و نظری هنر فرش به ویژه در عرصه بافت و کسب تواناییهای لازم در اجرای مراحل مختلف و تولید فرش در کنار آشنایی با مراحل دیگر همچون طراحی، رنگ آمیزی و شناخت مقاطع اولیه و مصرفی و همچنین توانایی ارزشیابی و کارشناسی فرش، از مهارت کافی در این زمینه برای همکاری با بخشهای مختلف دولتی و غیر دولتی برخوردار می گردند.
دانش آموختگان رشته کارشناسی فرش قادرند در شرکتهای تولیدکننده یا صادرکننده فرش و آموزش بافت فرش در مراکز خصوصی و یا دولتی مانند سازمان صنایع دستی ایران و سازمان میراث فرهنگی به فعالیت مشغول گردند. بافت فرشهای نفیس صادراتی و تابلو فرشهای گرانبها و زیبای ایرانی از دیگر اموری است که این دانش آموختگان می توانند بدان اقدام نمایند.

کارشناسی فرش
(طراحی)

قالی ایرانی در واقع نوعی فرش گره بافت و پرزدار است که به دلیل کیفیت بالا از دیگر انواع زیراندازها متمایز می شود. قدیمی ترین نمونه قالیهای یاد شده به وجود 2500 سال پیش باز می گردد که به وسیله باستان شناسان روسی که از گورهای یخ زده یکی از شاهان به دست آمده است.
ایرانیان به دلیل دارا بودن ذوق ذاتی در زمینه های مختلف هنری در عرصه تهیه قالی و فرش نیز هنر را با مهارت خویش آمیخته و این آمیزه را به شکل معجونی از زیبایی و ظرافت در فرشهای خویش به نمایش گذارده اند.
اما بافت فرش به تنهایی برای بقای این رشته ممتاز ایرانی کافی نیست بلکه حفظ و بهینه سازی، نیازمند دقت و توجه به مبانی نظری و عملی این حوزه نیز می باشد.
بدین سبب ایجاد رشته دانشگاهی با عنوان کارشناسی فرش با هدف حفظ و تقویت فرهنگ ملی و بومی در بافت فرش، بالا بردن کیفیت بافت و قانونمند سازی روشهای آموزشی، گسترش فرهنگ معنوی و انتقال مفاهیم هنری، و دست آخر حفظ و صیانت این هنر ملی از جمله اقدامات بسیار ارزشمند تلقی می شود.
شناخت اقتصاد بازار جهانی از دیگر مواردی است که ساماندهی کردن صادرات فرش ایران را در پی خواهد داشت. طراحی فرش، امروزه در اکثر دانشگاههای کشور به صورت آکادمیک، تدریس می شود و غرض از تدریس طراحی فرش این است که نیازمند افزایش تولید هستیم که لازمه اش این است که بچه های با استعداد و با شوق در دانشگاهها آموزش ببیند و من از سال 66 در دانشگاه الزهرا، هنر، دانشگاه سوره، دانشگاه آزاد و دانشگاه تبریز مشغول به تدریس هستم و خوشبختانه در دانشگاه الزهرا رشته طراحی فرش به صورت گرایشی انجام می شود و ما امیدواریم که انشاءالله از این به اصطلاح رشته، در آینده به صورت تخصصی استفاده کنیم چون نسل جوان با علاقه و شوق زیادی که دارند، تعلیم می بینند که امیدوارم ثمره این آموزش در آینده نه چندان دور به تولید فرش در کشورمان تأثیرگذار باشد.
صیانت و نگهداری از فرش بافی با عنوان یک هنر ملی و صنعتی ایرانی نیازمندِ به کارگیری دقت در آموزش مسائل و مباحث این حوزه در محیطهای علمی و دانشگاهی است. از این رو، دانشجویان رشته فرش، در راستای اهداف تأسیس رشته فرش با گذراندن مجموعه ای از دروس عمومی، پایه، اصلی و تخصصی تلاش می نمایند تا اطلاعات لازم برای رسیدن به هدفهای مورد نظر را کسب نمایند. مباحثی چون هنر در تمدن اسلامی، آشنایی با هنر در تاریخ، آشنایی با هنرهای سنتی ایران، تاریخ فرش و هندسه نقوش در هنرهای سنتی ایران، اطلاعاتی جامع و پایه را در اختیار دانشجویان قرار می دهد.

دروس رشته طراحی فرش

دروس اصلی این رشته در دو بخش نظری و عملی ارائه می گردد و آمیزه ای از مسائل تئوریک در کنار کارگاههای عملی را به وجود می آورد. اقتصاد فرش ایران، زیبایی شناسی فرش ایرانی، بررسی طرحها و نقوش قالی ایرانی و آشنایی با طراحان و اساتید بزرگ فرش ایرانی از جمله مهمترین دروس نظری و کارگاههای گوناگون طراحی فرش، گلیم و سایر زیراندازها از جمله مهمترین دروس عملی این رشته به حساب می آیند. ویژگی دروس تخصصی این گرایش در کارگاههای عملی آن است که دانشجویان را با شیوه عمیق و عملی با مباحث گوناگون آشنا می سازد.
رشته کارشناسی فرش در دانشکده هنر تهران، اصفهان، کاشان، شهید باهنر کرمان، سیستان و بلوچستان و تبریز و در برخی از دانشگاههای غیر انتفاعی و دانشگاه آزاد ارائه می گردد.
هنر مطالب بسیار وسیع و گسترده ای دارد که معمولاً آن هم تاریخ پیچیده ای دارد. ایرانیان دوست داشته از آنچه که خودشان بافتند و نقش و نگار دادند استفاده کنند و روی آن زندگی کنند. نه تنها فرش، حتی در ظرفی هم که می خواستند غذا بخورند این کار را می کردند و نگاه می کنیم و می بینیم که آن گُلی که نقش و نگار روی آن هست، دارای اعتقادی است و اینها روی اعتقادات خودشان زندگی می کنند. یعنی حیات خودشان را روی آن فرش سپری می کردند و زیر پا می انداختند؛ ولی امروزه می بینیم که نظریات ما با گذشته خودمان فرق می کند.
غرض از رشته طراحی فرش، در دانشگاهها به این دلیل است که طرحهای سنتی به صورت درجا زدن انجام نشود. در داخل طرحهایمان به خاطر فکر و اندیشه نو، کمی تازگی داشته باشد و سعی می شود که افراد تحت تعلیم در دانشگاهها آموزش را به صورت آکادمیک ببینند که فردا در بافت فرش به صورت جالب تر و شیرین تر و به صورت نه کاملاً نوآوری ولی به صورت یک کار نو داشته باشیم.
نقش طرح فرش در ایران و دنیای امروز به صورتی انجام می شود که از طرحهای اصیل ما کپی یا اقتباس می شود و دیگران فرشهایشان را روی طرحهای اصیل ما پیاده می کنند و به سرانجام می رسانند. به جز کشور چین که از طرحهای ما تقلید نمی کند، بقیه کشورها مثل پاکستان و هندوستان و نپال یا مراکش و ترکیه و به طور کل در 18 کشور دنیا که امروزه به صورت حرفه ای فرش دستباف تولید می شود، از خصوصیات طرحهای ایران کپی یا اقتباس می کنند و کارهایشان را به انجام می رسانند. طرحهای امروز نسبت به طرحهای سابق خیلی تفاوت دارد به خاطر اینکه طرحهای قرنهای قبل، هندسی بود، به صورت شکسته بود، اصلاً از منحنی خبری نبود، انحنایی نداشت ولی امروزه به صورت منحنی، کلاسیک و شکیل، طراحی می شود و با تخصص کامل بافته می شود که نسبت به فرشهای سابق، به جز فرشهای انگشت شمار که در کارگاه سلطنتی صفویان تولید شده بود بقیه به صورت هندسی بود، به صورت روستایی بود، هر چیزی که در ذهن بافنده بود آن را در فرشهای روز پیاده می کردند.

بازار کار طراحی فرش

دانشجویان این رشته، پس از گذراندن واحدهای مختلف نظری و عملی و آشنایی با مبانی علمی و نظری هنر فرش و کسب تواناییهای لازم در اجرای مراحل مختلف تولید فرش به ویژه مهارت در طراحی آن همراه با آشنایی درخور توجه با مراحل دیگر همچون رنگ آمیزی، شناخت مواد اولیه مصرفی و آشنایی با نحوه فراهم آوردن آن همراه با شناخت انواع بافت و رفع الگو با بهره برداری از روشهای مناسب و همچنین توانایی ارزشیابی و کارشناسی فرش از مهارت کافی در این زمینه برای همکاری با بخشها و قسمتهای مختلف دولتی و غیردولتی برخوردار می گردد.
دانش آموختگان این رشته می توانند در شرکتهای تولیدکننده فرش یا صادرکننده آن، به استادی و آموزش طراحی در مراکز دولتی یا خصوصی از جمله سازمان صنایع دستی ایران و سازمان میراث فرهنگی به فعالیت مشغول شوند.
طراحی فرشهای نفیس صادراتی و تابلوفرشهای گرانبهای ایران از دیگر زمینه های فعالیت این دسته از دانش آموختگان می باشد.